نحوه استفاده از کپسول آتش‌نشانی

هرچند آتش‌نشانان با آموزش‌های تخصصی و تجهیزات پیشرفته به دل خطر می‌زنند، اما حقیقت این است که در بسیاری از موارد، اولین واکنش‌ها از سوی خود شما است. یعنی افرادی که در محل حادثه حضور دارند و می‌توانند از فاجعه‌ای بزرگ جلوگیری کنند. یکی از مهم‌ترین تجهیزات آتش نشانی که در این زمینه به کمک شما می‌آید، کپسول آتش‌نشانی است. این وسیله به ظاهر ساده، در صورت استفاده صحیح، قدرت مهار آتش در لحظات اولیه را دارد و می‌تواند تفاوت بین یک حادثه کوچک و یک فاجعه عظیم باشد. این مقاله برای هر کسی که می‌خواهد در مواقع اضطراری آماده باشد بسیار حائز اهمیت است. فرقی ندارد کارمندان اداری باشند یا مدیران یا یک خانواده کوچک، هر کسی باید کار با این ابزار حیاتی را آموزش دیده باشد. ما به جزئیات انواع کپسول‌ها، مراحل صحیح استفاده از آن‌ها و مهم‌تر از همه، نکات ایمنی حیاتی که جان شما و اطرافیانتان را حفظ می‌کند، خواهیم پرداخت.

آشنایی با انواع کپسول آتش‌نشانی و کاربردها

استفاده از کپسول نامناسب برای نوع آتش می‌تواند نه تنها بی‌اثر باشد، بلکه حتی وضعیت را بدتر کند.

1-کپسول آبی (پود و گاز)

این نوع کپسول که غالباً با بدنه‌ای آبی رنگ شناخته می‌شود، حاوی پودر شیمیایی خشک است که تحت فشار گاز نیتروژن یا هوای فشرده نگهداری می‌شود. این پودر از ترکیباتی نظیر بی کربنات سدیم یا بی کربنات پتاسیم تشکیل شده و برای اطفای انواع مختلف آتش، به ویژه آتش‌های نوع A (جامدات قابل اشتعال مانند چوب، کاغذ، پارچه) و نوع B (مایعات قابل اشتعال مانند بنزین، روغن، گریس) بسیار موثر است.
 بهترین مارک کپسول آتش نشانی از نوع پودر و گاز، معمولاً آنهایی هستند که استانداردهای بین‌المللی را رعایت کرده و پودر با کیفیت بالا و ماندگاری طولانی‌تری دارند. در زمان آتش‌سوزی‌ با کلاس A مثل مواد خشک و جامد، وقتی از این نوع کپسول استفاده میشود یک لایه بازدارنده روی سطح مواد مشتعل و قطع اکسیژن عمل می‌کند. اگر مایعات قابل اشتعال را بخواهید خاموش کنید نیز با خفه کردن شعله و جلوگیری از رسیدن اکسیژن به منبع سوخت، آتش را خاموش می‌کند.

توجه داشته باشید پس از استفاده از این کپسول، پودر زیادی از خود بر جای می‌گذارد که ممکن است باعث کثیفی و آسیب به تجهیزات حساس شود. همچنین میتواند منجر به اختلال در دید و تنفس شود. پس قبل از استفاده از آن حتما ماسک بزنید یا یک دستمال خیس جلوی دهان خود بگیرید.

2-کپسول قرمز (CO2)

کپسول‌های دی‌اکسید کربن (CO2) با بدنه‌ای قرمز رنگ و غالباً با شیپوری بزرگ در انتهای نازل ها مشخص می‌شوند. این کپسول‌ها حاوی گاز CO2 تحت فشار بالا هستند که در دمای اتاق به حالت مایع درآمده است. CO2 یک عامل اطفایی تمیز است که پس از استفاده هیچ اثری از خود بر جای نمی‌گذارد و به همین دلیل برای اطفای آتش‌سوزی‌های الکتریکی و مایعات قابل اشتعال بسیار مناسب است.
در صورت آتش‌سوزی‌ مایعات قابل اشتعال با جایگزین کردن اکسیژن اطراف شعله و کاهش دمای سوخت به راحتی آتش را مهار میکند و اگر تجهیزات الکتریکی فعال آتش گرفته باشند، به دلیل عدم رسانایی الکتریکی CO2، هیچ خطری برای کاربر و تجهیزات ایجاد نمی‌کند و با کاهش دمای تجهیزات از ادامه آتش‌سوزی جلوگیری می‌کند.  اما اگر جامدات آتش گرفته باشند، به دلیل عدم ایجاد لایه بازدارنده، اثربخشی کمتری دارد و ممکن است آتش مجدداً شعله‌ور شود.
نکته مهم:
استفاده از کپسول قرمز (CO2) در فضاهای بسته و بدون تهویه مناسب توصیه نمیشود. چون می‌تواند منجر به کاهش اکسیژن و خطر خفگی برای کاربر شود. همچنین اگر این کپسول را به درستی استفاده نکنید، میتواند منجز به یخ‌زدگی شیپور خروجی یا دست کاربر شود.

3-کپسول کرم (فوم)

کپسول‌های فوم که معمولاً با بدنه‌ای کرم رنگ قابل شناسایی هستند، حاوی محلولی از آب و عامل فوم‌ساز هستند. این کپسول‌ها با ایجاد لایه‌ای از فوم بر روی سطح مواد مشتعل، راه رسیدن اکسیژن به آتش را مسدود کرده و همزمان باعث خنک شدن سطح می‌شوند. پس برای  خاموش کردن جامدات آتش گرفته بهترین گزینه است و با پوشاندن سطح مواد و قطع اکسیژن به راحتی آتش را خاموش میکند. در خاموش کردن مایعات قابل اشتعال نیز با ایجاد لایه‌ای شناور بر روی سطح مایع و جلوگیری از تبخیر و اشتعال مجدد، بهترین عملکرد را از خود نشان میدهد.

مراحل عملیاتی استفاده از کپسول آتش‌نشانی

در لحظات بحرانی آمادگی ذهنی و آشنایی با مراحل عملیاتی استفاده از کپسول آتش‌نشانی می‌تواند تعیین‌کننده باشد. روشی که آتش‌نشانان برای آموزش استفاده از کپسول‌های آتش‌نشانی به کار می‌برند، تکنیک PASS است که به شما کمک می‌کند در شرایط استرس‌زا نیز به درستی عمل کنید.

-روش صحیح برداشتن و حمل کپسول (نحوه گرفتن دسته و نازل)

1: کپسول را از پایه یا دیوارگیر آن با دو دست محکم بردارید. کپسول‌های آتش‌نشانی می‌توانند وزن قابل توجهی داشته باشند، بنابراین از عضلات کمر برای بلند کردن ان استفاده نکنید و به عضلات پاها متکی باشید.
2: کپسول را به صورت عمودی و نزدیک به بدن خود حمل کنید تا کنترل بیشتری داشته باشید. یک دست را روی دسته و دست دیگر را روی پایه کپسول قرار دهید. قبل از رسیدن به محل آتش، نازل ها یا شیپور خروجی را با دست محکم بگیرید. برای کپسول‌های پودری، نازل لوله‌ای شکل است. برای کپسول‌های CO2، شیپور بزرگتر و قارچی شکل است که باید از قسمت عایق آن معمولا پلاستیکی یا لاستیکی گرفته شود تا از یخ‌زدگی دست جلوگیری شود.

-مرحله‌های اجرای تکنیک PASS

1: کشیدن ضامن ایمنی که در بالای دسته کپسول قرار دارد اولین مرحله است. این ضامن از تخلیه تصادفی کپسول جلوگیری می‌کند. برای کشیدن آن، ممکن است نیاز باشد کمی آن را بچرخانید و سپس به سمت بیرون بکشید.
2.  نازل ها را به سمت پایه آتش هدف بگیرید، نه به سمت شعله‌ها. هدف شما قطع منبع سوخت یا جدا کردن آن از اکسیژن است. شعله‌ها فقط نمایی از احتراق هستند و خاموش کردن آن‌ها به تنهایی به معنای اطفای کامل آتش نیست.
3. دستگیره تخلیه را به آرامی و با قدرت فشار دهید تا عامل اطفایی از کپسول خارج شود. اطمینان حاصل کنید که جریان پیوسته و یکنواختی از ماده خاموش‌کننده به سمت پایه آتش هدایت می‌شود.
4. نازل را به آرامی و به صورت جارویی از یک طرف به طرف دیگر در پایه آتش حرکت دهید تا کل منطقه مشتعل پوشش داده شود. این کار را تا زمانی ادامه دهید که شعله‌ها کاملاً خاموش شوند. حتی پس از خاموش شدن ظاهری آتش، به دقت منطقه را زیر نظر داشته باشید تا از شعله‌ور شدن مجدد آن اطمینان حاصل کنید.

-زاویه‌بندی صحیح نازل ها نسبت به منبع آتش (زاویه ۴۵ درجه)

حفظ زاویه ۴۵ درجه بین نازل کپسول و منبع آتش، یک اصل مهم در اطفای موثر حریق است. این زاویه به شما کمک می‌کند تا عامل اطفایی به بهترین شکل ممکن به پایه آتش برسد و سطح وسیع‌تری را پوشش دهد. اگر زاویه خیلی زیاد باشد، ممکن است عامل اطفایی بالای آتش برود و اثربخشی کمتری داشته باشد.
اگر خیلی کم باشد، ممکن است به خوبی پخش نشود.  در هنگام هدف‌گیری، خود را در موقعیتی قرار دهید که نازل به سمت پایه آتش و با زاویه تقریبی ۴۵ درجه نسبت به سطح زمین باشد. هنگام جارو کردن، این زاویه را حفظ کنید تا پوشش یکنواخت و موثری ایجاد شود. با رعایت این مراحل و تمرین ذهنی آن‌ها، می‌توانید در زمان نیاز، به سرعت و با اطمینان عمل کنید و از گسترش یک آتش کوچک به یک فاجعه بزرگ جلوگیری نمایید.

نکات ایمنی حیاتی هنگام استفاده از گپسول آتش نشانی

-فاصله استاندارد از محل حریق

یکی از مهم‌ترین نکات ایمنی، حفظ فاصله استاندارد از محل حریق است. این فاصله نه تنها شما را از حرارت شدید و دود مضر محافظت می‌کند، بلکه به عامل اطفایی نیز اجازه می‌دهد تا به بهترین شکل ممکن پخش شود.
در کپسول‌های پودری و فوم معمولاً فاصله ایمن بین 2 تا 3 متر از لبه آتش توصیه می‌شود. این فاصله به شما اجازه می‌دهد تا پودر یا فوم را به خوبی روی پایه آتش پخش کنید و از بخارات و حرارت مستقیم دور باشید. همچنین برای کپسول‌های CO2 به دلیل خاصیت خنک‌کنندگی شدید CO2 و خطر یخ‌زدگی، بهتر است فاصله کمی نزدیک‌تر حدود 1 تا 2 متر را حفظ کنید. اما همچنان مراقب حرارت باشید، چون شیپور CO2 نیز می‌تواند بسیار سرد شود، لذا حتماً از قسمت عایق آن بگیرید.

-بررسی جهت باد و موقعیت قرارگیری کاربر نسبت به آتش

جهت باد یک عامل حیاتی در اطفای حریق، به ویژه در فضای باز است. نادیده گرفتن جهت باد می‌تواند باعث شود که دود، حرارت و حتی شعله‌ها به سمت شما برگردند و ایمنی شما را به خطر بیندازند.
سعی کنید پشت به باد باشید، این کار باعث می‌شود که دود و حرارت از شما دور شوند و عامل اطفایی نیز به سمت آتش هدایت شود. بدون دود در مقابل چشمانتان، دید بهتری نسبت به آتش خواهید داشت و می‌توانید به طور موثرتری هدف‌گیری و جارو کنید. باد به حمل عامل اطفایی به سمت آتش کمک می‌کند و باعث می‌شود که با قدرت بیشتری به هدف برسد. پس در زمان خاموش کردن آتش جهت باد را همیشه بسنجید.